معرفی کتاب بارون درخت نشین

کتاب بارون درخت نشین نوشته ایتالو کالوینو

اَلَم تَرَ کَیفَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا کَلِمَهً طَیِبَهً کَشَجَرَهً طَیِبَه اَصلُها ثابِتُ وَ فَرعُها فی السَماء

آیا ندانستی که خدا چگونه مثلی زده است؟ کلمه ی پاک مانند درخت پاک است، ریشه اش استوار و پابرجا و شاخه اش در آسمان است. ( ابراهیم ، 24)

انسان بدون اینکه زمین متعلق به او باشد از درخت پایین آمد و زمین را مسخر خود ساخت و چندین هزار سال تمدن انسانی را بر روی این زمین ایجاد و مستمر کرد. زمینی که ما بر روی آن زندگی می کنیم از خاک و سنگی تشکیل شده است که همه ی موجودات بر روی آن حیات یافته اند و هر کدام از این موجودات از این زمین حقی دارند. اعم از گیاه و حیوان، اعم از موجودات دریایی و زمینی و آسمانی هیچ کس صاحب زمین نیست و این زمین است که مالک و صاحب همگان است.

آشنایی بیشتر با کتاب بارون درخت نشین

بارون درخت نشین اثری بسیار جذاب از نویسنده ی ایتالیایی، ایتالو کالوینو است که یکی از نویسندگان و طنزنویسان مطرح جهان در قرن گذشته بوده است. این اثر یکی از آن سه گانه ی اوست که در کنار (ویکنت دو نیم شده) و (شوالیه ناموجود) شکل گرفته اند.

در این اثر ما با خانواده ای مواجه می شویم ملاک که بسیار به مالکیت زمین و به کشاورزی وابسته اند و این نمونه ای است از مردم اروپا در قرون گذشته و حتی انسانِ متدنِ یکجانشینِ کشاورز که از زندگی کوچ نشینی جدا شده است و به مدد مالکیت بر زمین و نیروی انسانی دم و دستگاهی عظیم مشتمل بر روستاها و شهرها و پادشاهی ها و امپراتوری ها برای خود ساخته و نام آن را تمدن گذاشته است. این خانواده در اواخر قرون وسطی و اوایل عصر روشنگری زندگی می کنند و زندگی آنها به این تحول عظیم گره خورده است در همین موقع است که پسر بزرگ خانواده که وارث بارون است در طی یک مشاجره با پدرش به روی درخت می رود و تا پایان عمر پایش را به روی زمین نمی گذارد.

درخت به عنوان زمینی ترین موجود و عامل، در این داستان نقش پررنگی دارد. و این به واسطه ی شکل و رنگ درخت است. درخت ریشه در اعماق زمین دارد و سر به آسمان، این مهمترین چیزی است که باعث شده است انسان در تصور اولیه ی خود درخت را به عنوان یک موجود مقدس بینگارد. دلیل دیگر؛ رنگ سبز درخت است که در تصور بشر، جانشین زندگی و حیات شده است و مورد بعدی میوه ی درخت است که در تغذیه ی انسان بسیار موثر بوده است.

به هر ترتیب درخت برای انسان متمدن و ابتدایی از جایگاه بالایی برخوردار بوده است و ایتالو کالوینو به خوبی در این داستان از درخت استفاده کرده است به عنوان جایی که بارون به آن پناه می برد تا از خانواده ی مالک و زمین دار خود دور باشد و به شکلی به آنها نزدیک نیز باشد بارون بر روی درخت زندگی آرام و شیرینی را شروع می کند و بعد از مدتی هرگز قصد به زمین آمدن نمی کند و انگار می خواهد علیه اجداد میمونسان انسان بشورد و خطای پایین آمدن از درخت آنها را تصحیح کند ایتالو کالوینو با نگاه طنزآلودی که به وقایع انسانی داشته است نظر مخاطب را به اولین جایی که ما از جهان حیوانات جدا شدیم و نقشی متفاوت در زمین پیدا کردیم اشاره می کند و تاریخ پر از جنگ و خونرویزی و ناهنجاری متمدنانه ی بشر را به نقد می کشاند.

مسئله ی بعدی که در این اثر کالوینو به آن پرداخته است قیام علیه دیکاتوری پدرانه است که بارون به آن دست می زند. باز هم مجبوریم به مالکیت و یکجانشینی انسان توجه کنیم. پادشاهی و امپراتوری و در مجموع؛ دیکتاتوری محصول یکجانشینی و کشاورزی است و پدر در این داستان در تیپ انسان متمدن_کشاورز ظاهر می شود که فرزندان او در عصر روشنگری علیه او می شورند و در انتخاب سبک زندگی نه زندگی کوچ نشینی بلکه زندگی درخت نشینی را انتخاب می کنند هر چند این بارون نزدیکی زیادی با مردم کولی و کوچ نشین دارد و حتی با این مردمان بی زمین ولی آزاد و رها به سفری هم می رود و آنها را همراهی می کند و در شور آنها شریک می شود. انسان به آزادی فردی نیاز مبرم دارد و زمین و انسان هر دو بدون تعلق و مالک هستند و هیچ کس نباید حد و مرزی برای آن قائل باشد.

در این اثر کالوینو نیم نگاهی هم به مرزها دارد که همه در زمین ایجاد شده اند اما بر روی درخت مرزی وجود ندارد. درخت ها از قانون زمین تبعیت نمی کنند و آسمان را هم به رسمیت نمی شناسند با اینکه ریشه در خاک زمین دارند و از زمین زندگی را وام می گیرند اما آزاده اند. و با آنکه در آسمان زیست می کنند و تحولات آب و هوایی بر آنها تاثیرگذار است و حتی غذایشان را از خورشید آسمان می گیرند آسمانی نیستند. هر چند مقدس هستند اما سایه ی خود را برای همگان می گسترند نه تنها برای کاهنان و مالکان و صاحبان. این خصوصیات معنوی درخت؛ بارون را اینگونه تربیت می کند. بارون در همنشینی خود با درخت تربیتی دیگر می گیرد و آنقدر با مردم زمینگیر متفاوت می شود که برای مردمان زمینی دیوانه به نظر می رسد.

بارون در درخت نشینی وفا، از خودگذشتگی، بخشش، آزادگی، مصمم بودن، اتکا به خود و عشق بدون حد و مرز را می آموزد. همه ی این صفات در درختان موجود است و بارون که از پدر و مادر انسانی خود بریده است در دامن مادر طبیعی خود به بهترین شکل ممکن رشد می کند و تربیت می شود.

بارون در سبک جدید زندگی اش چیزهای زیادی را به ما می گوید از آن جمله تاثیرگذاری است که او به نحو احسن آن را نشان می دهد برای تاثیرگذاری؛ او ابتدا مهر می ورزد و یاری می کند و بعد از آن شیوه ی خود را به دیگری آموزش می دهد. در قسمتی از این داستان یک یاغی و سارق که همه از او وحشت داشتند را به انسانی تبدیل می کند که پس از مطالعه ی کتاب ها متحول می شود و به راحتی خود؛ تسلیم قانون می شود تا جزای اعمالش را ببیند. این شاید مهم ترین کاری است که بارون انجام می دهد تاثیر مثبت در دیگران.

پیدا است که ایتالو کالوینو بسیار به مبحث اخلاقیات و بسط و گسترش آن در جامعه علاقه دارد و در تمام آثارش ما با این رویکرد مواجهیم. و در روایت و شخصیت سازی در این اثر سعی کرده است داستان را به سمت یک داستان اخلاقی پیش ببرد. بارون درخت نشین از خود محوری و خودخواهی دور است که یکی از مهمترین عواملی است که اخلاقیات را در جامعه از بین می برد. همین دوری چند متری از زمین و آدم های روی آن باعث شده است تا بارون جامعه و مردم را از بالا ببیند و عیوب و نواقص آنها را متوجه شود و همین موجب شده است از منفعت طلبی که اصلی ترین خصوصیت جهان متمدن است دور باشد و عیب این ناهنجاری اخلاقی را بهتر درک کند. دیدن مردمان از بالا این موقعیت مناسب را برای بارون ایجاد کرد تا گرفتاری ها و راه های درست و غلط بشر را بهتر تشخیص دهد و در مسیر بهتری قدم بگذارد هر چند تنها و بدون یاور. اما مردمان زمین بعد از مدتی به درستی شیوه ی او پی بردند و هر کدام از افراد به شکلی با بارون درخت نشین همراهی می کردند و احساسی شفقت انگیر همراه با احترام به این ژنده پوش درخت نشین داشتند. بارون حالا به پیر مکتب درخت نشینی تبدیل شده بود تا جایی که پدر او که همیشه از رفتارها و درخت نشینی او شاکی بود و اعتراض می کرد را هم به مهر برانگیخت و محبت او را هم به سمت خود جلب کرد. و برادرش که به روی درخت می آمد و او را همراهی می کرد.

اما مادرش که از ابتدا محبت خود را در حق پسر قطع نکرده بود و به شکلی در سکوت او را همراهی و حتی تشویق می کرد تنها کسی بود که همیشه در کنار او ماند و این می تواند به رابطه ی زایایی و تقدس مادر و درخت در این داستان اشاره داشته باشد. یک میوه هرگز از درخت خود دور نمی افتد. بارون درخت نشین به مادر پناه برده بود و درخت و مادر در یک محور این همانی هر دو یک کنش را در داستان داشتند.

عشق در این اثر هویدا بود اما در تعریف متداول آن بارون که عاشق دختر همسایه می شود حتی بر این شور انسان_زمینی خود پشت می کند و پا به روی زمین نمی گذارد و به جای آن عشق را به روی درخت می آورد و در همان روی درخت زیباترین کنش های عاشقانه را از خود بروز می دهد. اما تنهایی در قاموس بارون ثبت شده بود او باید معشوقی از جنس خود می یافت که البته این چنین کس نایاب بود و شاید همین مسئله باعث شد که بارون مانند همه ی درختان؛ به یک عاشقانه ی دورادور دست بزند و مانند درختان میوه هایی از بخشش برای همگان بیافریند تا هر رهگذری از آن استفاده ببرد. درخت میوه هایش را بدون سوالی و خواهشی به همگان تقدیم می کند.

در واقع کالوینو به درخت ها یک جسمیت انسانی داده است. به این شکل اگر درختی انسان بشود چیزی شبیه به بارون می شود. و کالوینو به عنوان یک زیست شناس همه ی خصوصیت های واقعی و مجازی درخت ها را در بارون بازسازی کرده است. و این اثر شگرف و شگفت را آفریده است

در کل ایتالو کالوینو در این اثر توانسته است ایده آل خود برای آینده ی بشر را ترسیم کند و آن را در قالب مردی درختسان به تصویر کشیده است. در پایان داستان به نظر می رسد بارون به جزیی از درخت تبدیل می شود یا همچون سلف پیامبر خود به آسمان سعود می کند یا روحی می شود که در درخت های جهان رسوخ کرده است. به هر تقدیر مرگ هیچ پایانی بر بارون نیست و باز مشاهده می کنیم کالوینو مرگ زمینی را هم به چالش می کشد و تنها مردی که چند متری از زمین فاصله داشت را هم در زندگی و هم در مرگ به شکلی متفاوت به تصویر می کشد.

یا شاید بارون بعد از مرگ، به طور مستقیم به درخت مقدس یا همان شجره ی طیبه ی طوبی در بهشت سعود می کند که در نظر ایتالو کالوینو به عنوان یک نویسنده ی ناتورالیست جلوه ای دیگر و کاملا متفاوت از تعبیرهای ارباب کلیسا دارد. در جهان انسان ها اصالت با درخت تعبیر می شود و به همین دلیل ما با بحث شجره نامه مواجه هستیم اما در اینجا کالوینو تنها به اصالت آن توجه دارد که در فرهنگ اغلب ملل ریشه دارد. بارون به اصل منشأ خود بازگشت و برای همیشه حضور دارد بدون اینکه مرگی بر او اتفاق افتاده باشد. به این شیوه می توان غیبت بارون در پایان داستان را با ناتورالیسم توجیه کرد. البته این برداشت من از این رمان است و هر کس می تواند برداشت خود را داشته باشد.

ایتالو کالوینو خود تا پایان عمر به درختی تبدیل شد که هر کدام از داستان هایش شاخه های ستبر این درختند و امروز ما بدون اینکه در زمان و مکان او باشیم از میوه های شیرین این درخت تنومند و پرثمر بهره می بریم.