تاریخ مطالعه

انسان در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود همواره در پی چیز دیگری بوده است چیزی که ابتدا به بقا و پس از آن به کیفیت زندگی انسان کمک کند. پس همواره برای بدست آوردن آن چیز نیاز به شناخت داشته و در پی آن شناخت می گشته است

مشاهده

اولین قسمت سریال تکامل بشر با مشاهده ی مستقیم آغاز می شود. انسان در راستای تکامل خود نیاز بسیار زیادی به شناخت محیط اطراف خود داشته است و در همین راستا هر فرد به طور جداگانه بر پایه ی مشاهدات خود عمل می کرده است و همین مشاهده شناختی ابتدایی را به انسان می داده است این شناخت هر چند بر اساس مشاهده ی مستقیم صورت می گرفته اما قدم محکم و مؤثری در راستای پیشرفت بوده است. اما مشاهده ی فردی مخاطراتی را هم به همراه داشته است که تکرار اشتباه یکی از آنها می باشد. به عنوان مثال شیوه ی از پای در آوردن حیوانات عظیم الجثه که انسان برای بقای خود بسیار به آن محتاج بوده و دانستن آن، شکار که خالی از خطر نبوده را آسان می کرده یا تجربه ی مقابله با خطرات حیوانات درنده و بلایای طبیعی. انسان اگر هربار به طور فردی به مشاهدات خود تکیه می کرد امید چندانی به ادامه حیات نداشت.

بعد از آن که محیط زندگی بشر گسترش پیدا می کند و به تعداد افراد قبیله اضافه می شود و همچنین با پی بردن به این امر که با به اشتراک گذاری تجارب فردی بهتر می توان شکار کرد یا در مقابل خطرات ایستاد تعدادی از سالمندان و افراد با تجربه، نتیجه ی مشاهدات خود را در اختیار جوانان قرار می دادند و این در عین اینکه جوان را از مشاهده ی فردی بی نیاز نمی کرد اما در موفقیت به او بسیار کمک می کرد. این مشاهده ی مستقیم و فرد به فرد اولین نوع مطالعه برای انسان است. مطالعه ای که اگر نمی بود شاید امروز جهان شکل دیگری می داشت.

پرسش و پاسخ

ادامه ی داستان حیات، انسان عده ای از بزرگان و افراد باتجربه را به عنوان مرجع قرار می داد و سوالات خود را در خصوص جهان پیرامون می پرسید و شیوه های زندگی را از آنان می آموخت. پس هر جوان برای شروع زندگی اجتماعی و ابتدایی خود ملزم بود در عین اینکه خود مشاهده می کند به شکل پرسش از افراد باتجربه به مطالعه ی جهان پیرامون خود و شیوه های زندگی در آن بپردازد.

اما سوالات بشر محدود به زندگی مادی و زیست ابتدایی نمی شد و حالا انسان در پی یافتن جوابی برای رازهای زندگی مانند مرگ و دلیل بالایای عظیم طبیعی بود در همین راستا جادوگران که اغلب همان افراد مسن و کهنسال قبیله بودند به جواب گویی و توجیه بر می آمدند و از این پس مطالعه نه تنها در خصوص مسائل مادی بلکه در خصوص احکام معنوی بشر صورت می گرفت که تنها جادوگران و پس از آن اربابان معابد توانایی پاسخ گویی به این پرسش ها را داشتند و انسان بعد از مدتی خود را بسیار به این قشر وابسته می دانست و مطالعه پس از این در زیر نظر این عالمان صورت می گرفت.

خط و مطالعه

اختراع خط و چاپ در ابتدا الواح گلی و کتیبه نگاری شروع شیوه ی جدیدی در مطالعه بود. هرچند تولید محتوا در زیر نظر عالمان دینی انجام می شد و کتابخانه هایی نیز برپا می شد اما هنوز پیشرفت چندانی در خصوص مطالعه صورت نگرفته بود و همچنان مطالعه محدود به مسائل دینی می شد که نیاز اولیه ی مردم شهرنشین بود. با گسترش شهرنشینی و امپراطور های بزرگ در شرق و غرب کتابخانه هایی هم با عظمت هرچه تمام تر برپا می شد و الواح و پاپیروس هایی که محتوایشان مسائل دینی بود در این کتابخانه ها نگهداری می شد همچنین مراکز دینی که در تولید علم نقش داشتند در همه ی حوزه ها دانشجویان را آموزش می دادند

نکته ای که در اینجا باید توضیح داده شود این است که مردم عادی در شهرها به زندگی خود مشغول بودند و اغلب در پی آموختن سواد نیز نبودند تا بتوانند کتابهای موجود در کتابخانه ها را بخوانند و آموزش و مطالعه یا در اختیار یک عده ی قلیل (بر اساس کاست و طبقه ی اجتماعی شان و یا تنها کسانی که به میل خود پا به مراکز دینی آموزش می گذاشتند) قرار می گرفت

امپراتوری های بزرگ و پادشاهان کلان شهرهای متمدن قدیم هرچند هرکدام به شکلی در پی بهره برداری از علم بودند اما جنگ ها و زندگی سخت مردم فرودست اغلب از گسترش مطالعه در میان همه ی مردم جلوگیری می کرد. چرا که پادشاهان مردم را تنها رعیت و کارگزار خود می دانستند و دلیلی برای گسترش مطالعه و آگاهی در آنها نداشتند. و مردم همچنان به شکل پرسش و پاسخ به آگاهی خود می افزودند که اغلب محدود به مسائل دینی بود.

همچنین در چین برای گسترش سخنان بزرگان دینی خود دستگاه چاپی باسمه ای که بسیار ابتدایی بود استفاده می کردند و نه برای همگان

اختراع دستگاه چاپ 

پس از هزاران سال بشر پا به عرصه ی متفاوتی از تاریخ خود گذاشت. پس از شرایط سخت زندگی در قرون وسطی، مردم اروپا علیه ساختارهای سخت زندگی و در پی حمایت از شکاکان دینی پا به عرصه ای جدید گذاشتند و همزمان با سفرهای سیاحت گران به سرزمین های شرقی ( بین النهرین، ایران، چین و هند) و همچنین کشف قاره ی آمریکا انسان با دنیای جدیدی آشنا شد که هم شگفت انگیز بود و هم ترسناک و همین مسئله باعث شد مردمی که فقر و خرافات آنها را به اوج ناامیدی رسانده بود جانی تازه بگیرند و در خصوص جهان کنجکاو باشند

تا این زمان همچنان تولیدات در زیر سلطه ی مراکز دینی بود و دین زبان مخصوص به خود داشت که در اروپا (لاتین یا یونانی) بود به همین دلیل آن گستردگی را نداشت و تولیدات ادبی هم محدود به دربار پادشاهان بود و بیشتر در مهمانی ها و مراسمات اشراف رد و بدل می شد. اما این تغییر بزرگ که به عصر روشنگری (رنسانس) نامیده شد علم و هنر و در کل مطالعه را به سطح مردم سوق داد در همین سالها بود که یوهانس گوتنبرگ در اواخر قرن ۱۴ و ابتدای قرن ۱۵ میلادی موفق به اختراع دستگاه چاپ شد و قدمی بسیار بلند در گسترش مطالعه در جهان برداشت پس از آن در کشور های فرانسه، انگلیس و ایتالیا هم دستگاههای چاپ تولید شدند

دستگاه چاپ گوتنبرگ این امکان را فراهم کرد که تعداد صفحات زیادی در حداقل زمان ممکن چاپ کرد و همین باعث شد سفرنامه ها و داستان های شگفت انگیز سیاحان شرقی و کاشفان غربی به طور عمده و به سرعت چاپ شود و هواخواهان بسیاری پیدا کند

یکی از دلایلی که مردم اروپا به طور گسترده به سمت مطالعه ی کتاب ها و نشریات کشیده شدند زندگی در شرایط سخت آن زمان مردم اروپا بود که آنها با مطالعه ی سفرنامه هایی که از شرق می آمد گویی توصیف بهشت بر روی زمین را می خواندند و با افزایش مخاطبان کتاب ها و سفرنامه های بسیار زیاد به چاپ می رسید تا جایی که بعضی از نویسندگان آنها حتی یکبار هم از اروپا خارج نشده بودند بیشتر تخیلات خود را می نوشتند

با گسترش سطح سواد در میان مردم مطالعه جزئی از زندگی آنها شد و همچنان ادامه دارد

مطالعه در ایران 

در ایران مطالعه تا زمان معاصر محدود به همان پرسش و پاسخ های دینی بود و مردم سوالات خود را از مبلغین دین می کردند و همچنین مکتوبات ادبی که اغلب به شکل شعر بودند را از افرادی که در قهوه خانه ها به اجرا می پرداختند می شنیدند

البته یک نکته ی قابل تامل وجود دارد که در ایران همین موزون بودن و شعرگویی و وجود مراکزی مانند قهوه خانه بسیار در گسترش شکل شفاهی مطالعه موثر بوده و این شکل از مطالعه به یکی از فعالیت های روزمره ی مردم تبدیل شده بود. همچنین ضرب المثل های فراوانی که از شعرهای مولانا و سعدی و حافظ و سعدی و سنایی گرفته شده بودند و در مراودات مردم استفاده می شدند و داستان های بسیار زیادی که در مثنوی هایی چون شاهنامه ها و متون حکمی مکتوب شده بودند و در میان مردم رواج داشتند شاهدی بر این مدعاست که مطالعه ی شفاهی در ایران جزئی از فرهنگ عامه بوده است

در زمان قاجار عده ای از ایرانیان تحت تاثیر تحولات اروپا و تحصیل در آنجا، پس از بازگشت با عنوان روشنفکر به تغییراتی دست زدند که به گسترش مطالعه در میان مردم انجامید. این روشنفکران با مبادرت به چاپ نشریه ساختار سیاسی و فرهنگی ایران را تغییر دادند و این مسئله تا زمان پهلوی اول به همین شکل بود تا اینکه در این زمان با گسترش مدارس مدرن و سواد عمومی روز به روز به خوانندگان نشریات و کتاب ها افزوده می شد

مطالعه در ایران در دهه ی ۳۰، ۴۰، ۵۰ به اوج خود رسید

بدین ترتیب مطالعه و شناخت فردی دوباره در زندگی بشر وارد شد و حالا هرکس خود به تنهایی می تواند به مطالعه در جزئیات و کلیات جهان هستی بپرداز و خود محققی باشد منحصر به فرد و این می تواند بسیار در آینده ی متفاوت بشر موثر باشد.